Cách làm xà phòng bằng NaOH có ưu điểm là dễ dàng tùy biến công thức theo nhu cầu. Bên cạnh đó, sản phẩm xà phòng handmade làm ra cũng có độ thẩm mỹ và chất lượng cao.
Tuy nhiên, nhiều bạn thường “học vẹt” theo các công thức trên mạng mà không nắm được kiến thức căn bản, dẫn đến không thể tự mình lập được công thức xà phòng.
Trong bài viết này, mình sẽ hướng dẫn bạn quy trình và những nguyên lý cơ bản của cách làm xà phòng bằng NaOH theo phương pháp nguội (cold process).
Cách làm xà phòng bằng NaOH theo quy trình nguội trong 10 bước
1. Lập công thức xà phòng
Muốn làm xà phòng thì phải có công thức. Mình sẽ hướng dẫn bạn cách lập công thức thủ công dựa vào chỉ số xà phòng hóa (Saponification Value – SAP) và lập công thức bằng cách sử dụng công cụ hỗ trợ.
Việc học cách lập công thức thủ công sẽ giúp bạn nắm được nguyên lý căn bản thay vì chỉ học vẹt từ những công cụ có sẵn mà không hiểu tại sao lại có con số đó. Các bước thực hiện như sau:
1.1. Lập công thức xà phòng bằng phương pháp thủ công
Bước 1: Xác định loại dầu sử dụng và tỷ lệ của chúng trong hỗn hợp
Ví dụ: Mình muốn lập công thức làm xà phòng từ 1000g dầu, gồm 500g dầu dừa và 500g dầu olive (tỷ lệ 50% mỗi loại).
Tham khảo thêm: Các Loại Dầu Làm Xà Phòng: Nên Chọn Loại Nào? Vì Sao?
Bước 2: Xác định chỉ số xà phòng hóa SAP của từng loại dầu
Chỉ số xà phòng hóa (SAP) là chỉ số thể hiện lượng KOH cần thiết để xà phòng hóa hoàn toàn 1000 ppt (part per thousand) dầu.
Bạn có thể xem chỉ số SAP của từng loại dầu TẠI ĐÂY.
Ví dụ:
- SAP của dầu olive là 184 – 196. Trung bình cộng là 190.
- SAP của dầu dừa là 250 – 265. Trung bình cộng là 257,5.
Vậy, có thể hiểu 2 chỉ số SAP trên như sau:
- Để xà phòng hóa hoàn toàn 1000g dầu olive, cần dùng 190g KOH
- Để xà phòng hóa hoàn toàn 1000g dầu dừa, cần dùng 257,5g KOH
Bước 3: Tính toán lượng KOH thực tế dựa trên lượng dầu thực tế
Quay trở lại bước 1, lượng dầu thực tế mình muốn sử dụng là 500g dầu olive và 500g dầu dừa.
Dựa vào SAP, mình tính được lượng KOH thực tế cần dùng như sau:
- KL KOH thực tế để xà phòng hóa 500g dầu olive = (190 x 500) / 1000 = 95g.
- KL KOH thực tế để xà phòng hóa 500g dầu dừa = (257,5 x 500) / 1000 = 128,75g.
=> Tổng KL KOH thực tế = 95 + 128,75 = 223,75g.
Bước 4: Tính toán lượng NaOH dựa trên lượng KOH
Do mình dùng NaOH để làm xà phòng chứ không phải KOH, nên sẽ cần phải tính toán khối lượng của NaOH từ KOH.
Từ khối lượng của KOH, mình tính được số mol (n) theo công thức:
n = m/M
Trong đó:
- n: số mol
- m: khối lượng KOH thực tế
- M: khối lượng phân tử của KOH
=> Số mol KOH = m/M = 223,75/56 = 4 mol.
Vì số mol của KOH = số mol NaOH, nên sẽ tính được khối lượng của NaOH:
KL NaOH thực tế = n x M = 4 x 40 = 160g.
Tuy nhiên, để đảm bảo NaOH không bị dư sau phản ứng (hại da), mình sẽ sử dụng thêm 1 chỉ số đó là Superfat/Lye Discount.
Hiểu 1 cách đơn giản, Superfat/Lye Discount là mình sẽ tăng lượng dầu lên thêm hoặc giảm lượng NaOH đi theo 1 tỷ lệ phần trăm nhất định, thường là 5%. Việc này sẽ đảm bảo NaOH sẽ phản ứng hết sau quá trình xà phòng hóa và xà phòng sẽ an toàn khi sử dụng.
Ở đây, mình sẽ giảm lượng NaOH đi 5% (Lye Discount 5%). Vậy:
KL NaOH thực tế = 160 x 0,95 = 152g.
Bước 5: Tính toán lượng nước để pha NaOH
Để tính toán được lượng nước cần dùng, bạn phải xác định nồng độ của NaOH muốn dùng trong công thức.
Ví dụ: Mình thường dùng dung dịch NaOH có nồng độ là 33%. Từ con số này, mình sẽ tính ra được lượng nước cần thiết để pha NaOH. Nồng độ NaOH được tính theo công thức sau:
Nồng độ NaOH = (KL NaOH thực tế / Tổng KL dung dịch) x 100
Từ công thức trên, suy ra:
Tổng KL dung dịch = KL NaOH thực tế / Nồng độ NaOH = 152 / 0,33 = 460,61g.
Vì:
Tổng KL dung dịch = KL NaOH thực tế + KL nước
Nên:
KL nước = Tổng KL dung dịch – KL NaOH thực tế = 460,61 – 152 = 308,61g.
Bước 6: Tính toán lượng tinh dầu
Mình thường tạo mùi thơm cho xà phòng handmade bằng các loại tinh dầu tự nhiên để làm ra các loại xà phòng như xà phòng khổ qua & tràm trà (sử dụng tinh dầu tràm trà), xà phòng nghệ đỏ & bạc hà (tinh dầu nghệ & tinh dầu bạc hà), xà phòng than tre & đàn hương (tinh dầu gỗ đàn hương),…
Tùy vào từng loại tinh dầu mà tỷ lệ sử dụng sẽ khác nhau. Tuy nhiên, với người mới bắt đầu, tỷ lệ sử dụng nên là 4% trên tổng khối lượng dầu.
Vậy, với 1000g dầu, thì:
KL tinh dầu = 0,04 x 1000 = 40g
Vậy là xong, mình đã lập thủ công công thức cho xà phòng. Tổng hợp lại như sau:
| Nguyên Liệu | Khối lượng (g) | Tỷ lệ/Nồng độ (%) |
|---|---|---|
| Dầu olive | 500 | 50 |
| Dầu dừa | 500 | 50 |
| NaOH | 152 | 33 |
| Nước | 308,61 | |
| Tinh dầu | 40 | 4 |
1.2. Lập công thức xà phòng bằng SoapCalc
Để tiện lợi hơn, hiện tại có khá nhiều công cụ lập công thức xà phòng online, chỉ cần nhập loại dầu, tỷ lệ % và nồng độ NaOH mong muốn là sẽ có được công thức chỉ với 1 cú click chuột.
Tuy nhiên, như mình đã nói, bạn cần phải nắm được cách lập công thức thủ công, nắm được nguyên lý nền tảng, thì mới có thể hiểu được cách mà các công cụ này hoạt động, thay vì chỉ học vẹt.
Công cụ mình thường dùng là SoapCalc. Bạn truy cập TẠI ĐÂY.
Bạn sẽ cần điền các thông tin sau:
- Type of Lye (loại xút): chọn NaOH.
- Weight of Oils (tổng khối lượng dầu): điền tổng khối lượng dầu, ví dụ 1000g.
- Water: chọn vào Lye Concentration, điền nồng độ mong muốn, ví dụ 33%.
- Superfat: 5%; Fragrance: 40g/kg.
Tại trường Oils, Fats, and Waxes, mình sẽ chọn Coconut Oil, 76 deg và Olive Pomace
Tại trường Recipe Oil List, mình điền tỷ lệ mỗi loại là 50%.
Tiếp theo, bấm vào nút Calculate Recipe, rồi bấm vào View or Print Recipe để xem công thức:
Công thức do SoapCalc lập có hơi chênh lệch 1 chút so với mình lập thủ công, vì trong quá trình tính toán, mình có làm tròn số.
Sau khi đã có công thức, bước tiếp theo là cân nguyên liệu.
2. Cân nguyên liệu
Đối với các nguyên liệu như dầu và nước thì bạn thực hiện cân bình thường. Dầu sau khi cân xong, bạn nấu cách thủy trên lửa nhỏ khoảng 5 phút rồi để sang 1 bên chờ nguội.
Riêng đối với NaOH, bạn bắt buộc phải đeo găng tay cao su khi cân. Lưu ý là sử dụng cốc và muỗng bằng nhựa để múc và cân NaOH.
Ngoài ra, bạn nên tham khảo bài viết về cách mua NaOH làm xà phòng để biết được những lưu ý quan trọng khi mua.
3. Pha dung dịch NaOH
Cách làm xà phòng bằng NaOH đòi hỏi bạn phải nắm vững cách pha dung dịch kiềm. Trước khi pha, bạn bắt buộc phải mặc áo dài tay, đeo găng tay cao su, khẩu trang và kính bảo hộ. Thực hiện pha NaOH ở nơi thông thoáng khí.
NaOH khi hòa tan trong nước sẽ tỏa rất nhiều nhiệt, tạo thành dung dịch có tính kiềm mạnh, có khả năng ăn mòn kim loại, thủy tinh và da tay, nên cần lưu ý dùng dụng cụ bằng nhựa để thao tác.
Sau khi đã chuẩn bị đầy đủ trang bị bảo hộ, bạn hãy cho từ từ NaOH vào nước và tuyệt đối không làm ngược lại. Trong quá trình hòa tan, nhiệt độ tăng cao sẽ có hơi nước bốc lên, bạn lưu ý không hít phải khí này. Sau khi pha xong thì đặt dung dịch NaOH sang 1 bên để chờ nguội.
4. Đo nhiệt độ
Dùng nhiệt kế để đo nhiệt độ của dầu và dung dịch NaOH. Nhiệt độ dao động từ 32 – 40 độ C. Cần lưu ý là nhiệt độ của NaOH và hỗn hợp dầu không nên chênh nhau quá 10 độ.
5. Cho NaOH vào dầu
Sau khi kiểm tra nhiệt độ, tiến hành cho từ từ NaOH vào dầu rồi dùng máy xay cầm tay hoặc phới silicone để khuấy đều hỗn hợp cho đến khi đạt được độ sệt vừa phải.
Thuật ngữ chuyên môn mô tả hiện tượng sệt lại này là “trace”, gồm có 3 giai đoạn là light trace, medium trace và thick trace.
- Light trace: xà phòng vẫn còn lỏng, dễ khuấy. Thông thường, tinh dầu và các chất phụ gia khác sẽ được thêm vào xà phòng ở giai đoạn này.
- Medium trace: diễn ra tiếp sau light trace, xà phòng trở nên sệt hơn và có thể tiến hành đổ ra khuôn để tạo hình.
- Thick trace: xà phòng trở nên đặc, dẻo và đông rất nhanh.
6. Thêm phụ gia
Các phụ gia như tinh dầu, chất tạo màu thường sẽ được thêm vào xà phòng ở giai đoạn light trace. Sau khi thêm phụ gia thì tiếp tục khuấy cho đến khi xà phòng đạt medium trace.
7. Đổ xà phòng ra khuôn
Sau khi xà phòng đạt medium trace thì tiến hành đổ ra khuôn tạo hình.
8. Chờ xà phòng đông
Xà phòng đông nhanh hay chậm phụ thuộc vào nồng độ của NaOH, thường dao động từ 24 – 48 tiếng.
Trong khoảng thời gian này, xà phòng sẽ bắt đầu nóng lên (xà phòng hóa là một phản ứng tỏa nhiệt) và tiến vào giai đoạn “Gel Phase”. Gel phase là trạng thái mà khi nhiệt độ lên cao, cấu trúc của xà phòng sẽ trở nên trong suốt như gel, có độ bóng và màu sắc sẽ trở nên đậm hơn so với ban đầu.
Gel phase không ảnh hưởng đến chất lượng của xà phòng, nhưng vì nhiệt độ tăng cao, nên quá trình xà phòng hóa sẽ diễn ra nhanh hơn, theo đó thời gian xà phòng đông cứng và tháo khuôn cũng ngắn hơn.
Vậy nên là tùy vào sở thích và mục đích ban đầu mà bạn có thể chủ động để xà phòng tạo gel hoặc ngăn chặn quá trình này diễn ra. Mình sẽ dành một bài viết khác để nói rõ hơn về hiện tượng này.
9. Tháo khuôn và cắt xà phòng
Sau 24 – 48 tiếng là xà phòng đông cứng hoàn toàn và có thể tháo ra khỏi khuôn và cắt ra thành từng cục nhỏ. Bạn lưu ý là vẫn phải đeo găng tay trong tất cả các thao tác ở giai đoạn này.
10. Curing
Đặt xà phòng đã cắt lên kệ để phơi (curing) trong 1 tháng ở nơi khô ráo và thoáng mát. Quá trình này sẽ giúp phản ứng xà phòng hóa diễn ra hoàn toàn, loại bỏ hết lượng nước dư thừa và giúp cấu trúc của xà phòng trở nên ổn định hơn.
Sau 1 tháng là xà phòng có thể sử dụng được.
Kết luận
Trên đây là cách làm xà phòng bằng NaOH trong 10 bước. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu được những nguyên tắc cơ bản của quá trình là xà phòng truyền thống với NaOH theo quy trình nguội.
Quá trình làm xà phòng đòi hỏi kiến thức, sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc an toàn. Chúc bạn thành công!
