Các Loại Dầu Làm Xà Phòng: Nên Chọn Loại Nào? Vì Sao?

Một khi đã nắm được tính chất của các loại dầu làm xà phòng, bạn sẽ hiểu được vì sao xà phòng làm với loại dầu này thì cứng hoặc mềm, tạo bọt ít hoặc nhiều hay tính dưỡng ẩm cao hay thấp,…

Và từ đó, bạn hoàn toàn có thể tự lựa chọn được loại dầu và tính toán tỷ lệ của chúng cho các công thức xà phòng handmade, sao cho phù hợp với sở thích của bản thân hoặc nhu cầu của khách hàng.

Hiểu về Axit béo (Fatty Acids)

Thành phần chính của dầu thực vật và mỡ động vật là esters của Glycerol và Axit béo. Vậy nên, hiểu về axit béo cũng sẽ giúp bạn hiểu được tính chất của từng loại dầu, cũng như đặc tính của xà phòng.

Dựa trên cấu trúc phân tử, axit béo được chia làm 2 loại:

1. Axit béo no (saturated fatty acids)

Axit béo no (saturated fatty acids) là những axit béo chỉ chứa liên kết đơn giữa các nguyên tử carbon (C-C) trong cấu trúc.

Ví dụ: Lauric acid (có nhiều trong dầu dừa) là một loại axit béo no. Và dưới đây là cấu trúc phân tử của nó:

Bạn có thể thấy, tất cả các liên kết giữa các nguyên tử C trong cấu trúc của Lauric acid đều là liên kết đơn C – C.

Có 4 loại axit béo no phổ biến trong các loại dầu làm xà phòng, gồm:

• Lauric acid (C₁₁H₂₃COOH)
• Myristic acid (C₁₃H₂₇COOH)
• Palmitic acid (C₁₅H₃₁COOH)
• Stearic acid (C₁₇H₃₅COOH).

Xà phòng thiên nhiên được làm từ các loại dầu/mỡ giàu axit béo no như dầu dừa, dầu cọ hoặc mỡ lợn sẽ có độ cứng cao và khả năng tạo bọt tốt.

2. Axit béo không no (unsaturated fatty acids)

Axit béo không no là những axit béo có chứa ít nhất một liên kết đôi giữa các nguyên tử carbon (C=C) trong cấu trúc.

Ví dụ: Oleic acid là axit béo không no, được tìm thấy nhiều trong dầu cám gạo và dầu olive, có cấu trúc như sau:

Các loại axit béo không no phổ biến trong các loại dầu làm xà phòng gồm:

• Oleic acid (C₁₇H₃₃COOH)
• Ricinoleic acid (C₁₇H₃₃OHCOOH)
• Linoleic acid (C₁₇H₃₁COOH)
• Linolenic acid (C₁₇H₂₉COOH).

Liên kết đôi trong cấu trúc của axit béo không no sẽ ảnh hưởng đến tốc độ xà phòng hóa, độ cứng và khả năng tạo bọt của xà phòng.

Mối liên hệ giữa axit béo và đặc tính của xà phòng

Tính chất của xà phòng sẽ phụ thuộc vào cấu trúc và đặc tính của axit béo. Theo phân loại ở trên, axit béo gồm 2 loại là no và không no.

Theo đó, xà phòng làm từ 2 loại axit béo này sẽ có những tính chất đặc trưng sau:

1. Xà phòng của axit béo no

Các loại dầu có chứa hàm lượng cao axit béo no như dầu dừa, dầu cọ, mỡ lợn sẽ phản ứng rất nhanh với NaOH để hình thành xà phòng.

Xà phòng làm từ các loại dầu này có độ cứng cao, thời gian curing ngắn, khả năng tạo bọt và làm sạch tốt, tuy nhiên dễ gây khô da.

2. Xà phòng của axit béo không no

Các loại dầu giàu axit béo không no như dầu olive, dầu cám gạo, dầu bơ, dầu lạc, dầu hướng dương,… sẽ mất nhiều thời gian hơn để phản ứng với NaOH (do ảnh hưởng của liên kết đôi C=C).

Hay nói cách khác, quá trình xà phòng hoá các loại dầu này sẽ lâu hơn so với dầu dừa, dầu cọ hay mỡ lợn.

Ngoài ra, độ cứng, khả năng tạo bọt và làm sạch của xà phòng làm từ axit béo không no cũng kém hơn so với axit béo no.

Axit béo không no càng chứa nhiều liên kết đôi C=C trong cấu trúc thì tốc độ xà phòng hoá, độ cứng, khả năng tạo bọt và làm sạch sẽ càng kém. Bù lại, xà phòng của axit béo không no lại dịu nhẹ, giữ ẩm tốt và không gây khô da.

Duy có một trường hợp ngoại lệ là Ricinoleic acid (C₁₇H₃₃OHCOOH) có nhiều trong dầu thầu dầu (castor oil). Do cấu trúc của Ricinoleic acid có nhóm -OH phân cực và ưa nước, nên mặc dù là axit béo không no có 1 liên kết đôi C=C, nhưng xà phòng của axit béo này lại tạo bọt tốt.

Phân loại các loại dầu làm xà phòng dựa trên hàm lượng axit béo

Dựa vào hàm lượng của axit béo, mình phân loại các loại dầu thành 6 nhóm (lưu ý là ở đây mình sẽ chỉ liệt kê những loại dầu phổ biến và dễ tìm tại Việt Nam):

1. Nhóm Lauric Oils (no)

• Dầu dừa (coconut oil)

2. Nhóm Palmitic Oils (no)

• Dầu cọ (palm oil)
• Mỡ lợn

3. Nhóm Oleic Oils (không no)

• Dầu cám gạo (rice bran oil)
• Dầu olive (olive oil)
• Dầu lạc (peanut oil)
• Dầu bơ (avocado oil)

4. Ricinoleic Oils (không no)

• Dầu thầu dầu (castor oil)

5. Linoleic Oils (không no)

• Dầu hướng dương (sunflower oil)
• Dầu đậu nành (soybean oil)

6. Linolenic Oils (không no)

Nhóm này thì không phổ biến tại Việt Nam và giá thành cũng khá cao, nên mình gần như không sử dụng loại dầu trong nhóm này để làm xà phòng:

• Dầu hạt gai dầu (Hempseed Oil)
• Dầu lanh (Linseed Oil)
• Dầu hạt óc chó (Walnut Oil)

Cách chọn các loại dầu làm xà phòng

Như mình đã đề cập trước đó, đặc tính của xà phòng (độ cứng, khả năng tạo bọt, khả năng làm sạch, tính dưỡng) sẽ phụ thuộc vào loại axit béo (no hay không no) có trong từng loại dầu.

Nhắc lại một chút:

• Xà phòng của dầu giàu axit béo no: phản ứng xà phòng hóa diễn ra nhanh, xà phòng có độ cứng cao, tạo bọt nhiều, làm sạch tốt nhưng dễ gây khô da.
• Xà phòng của dầu giàu axit béo không no: phản ứng xà phòng diễn ra chậm, xà phòng mềm, tạo bọt ít và mịn, khả năng làm sạch kém hơn, nhưng giữ ẩm tốt cho da.

Như vậy, để làm ra một cục xà phòng có độ cứng vừa phải, tạo bọt nhiều, làm sạch tốt mà không gây khô da, chúng ta cần phải kết hợp nhiều loại dầu với nhau.

Tỷ lệ kết hợp căn bản nhất là 50:50. Tức là 50% dầu của axit béo no và 50% dầu của axit béo không no.

Ví dụ:

• 50% dầu dừa và 50% dầu olive.
• 50% dầu dừa và 50% dầu cám gạo
• 40% dầu dừa, 10% dầu cọ, 40% dầu cám gạo, 10% dầu hướng dương
• Vân vân và vân vân

Dựa trên nguyên lý căn bản là kết hợp hài hòa giữa dầu của axit béo no và không no, bạn có thể lập và tùy biến được vô vàn các công thức làm xà phòng.

Tuy nhiên cần nhớ rằng, đây chỉ mới là ý tưởng, để chọn ra được công thức thật sự ưng ý, bạn bắt buộc phải bắt tay vào làm và thử nghiệm.

Để biết quy trình làm xà phòng cụ thể như thế nào, bạn hãy đọc bài viết Cách làm xà phòng bằng NaOH.

Theo kinh nghiệm của mình, 1 công thức gồm 2 – 4 loại dầu là hợp lý. Đừng cố gắng nhồi nhét vì nó sẽ không hiệu quả.

Thay vào đó hãy dành thời gian ra để thực hành, tinh chỉnh, chắc chắn bạn sẽ tìm được công thức phù hợp cho riêng mình.